Gri saç tellerinin pigment azalmasından kaynaklandığı bilinen bir gerçektir. Beyaz saçtaysa artık hiç pigment kalmamıştır. Fakat bu iki durumun neden gerçekleştiği hâlâ, biraz da olsa, gizemini korur.
Anne babalar çoğunlukla kafalarındaki gri saç tellerinin sebebi olarak gençleri gösterirler. Bu sahiden de güzel bir teoridir ancak bilim adamları saçın griye dönüş nedenini bugün hâlâ araştırmaktadır. Zamanla herkesin saçları griye döner. Otuz yaşından sonra saçınızın griye dönme ihtimali her on yılda bir yüzde 10 ile 20 arasında artar.
Aslına bakılırsa saçın kendi rengi beyazdır. Doğal rengini melanin adı verilen bir pigment türünden alır. Melaninin oluşumu doğumdan önce başlar. Saçımızın doğal rengi, saç kılı yuvası ya da kabuğunun orta katındaki melaninin dağılımı, türü ve miktarına göre değişir. Saçta yalnızca iki tür pigment bulunur: Koyu renk (eumelanin) ve açık renk (phaeomelanin). Pek çok farklı rengi bu ikisi karışarak ortaya çıkarır.
Melanin, melanocyte adı verilen özel pigment hücrelerinden oluşur. Bunlar, derinin yüzeyinde saçların uzadığı (folikül) açıklıklara yerleşir. Her bir saç teli, farklı bir folikülden çıkar.
Saç uzama sürecinin üç aşaması vardır:
- Anagen: Bu, saç liflerinin aktif olarak uzama aşamasıdır ve 2 ile 7 sene arasında sürebilir. Hayatımızın her döneminde saçımızın yüzde 80-85’i anagen aşamadadır.
- Katajen: Kimi zaman geçiş aşaması olarak da isimlendirilen bu dönemde saç uzaması durmaya ve faaliyetlerini yavaşlatmaya başlar. Bu dönem genel olarak 10-20 gün arasında sürer.
- Telojen: Saç uzaması tam olarak durduğunda ve saç lifleri dökülmeye başladığında bu evreye girilir. Hayatımızın her döneminde saçımızın yüzde 10-15’i telojen evrededir ve yaklaşık olarak 100 gün bu süreçte kalır. Telojen evre sonrasında saç uzama süreci yeniden anagen evreden başlar.
Saç oluşurken melanosit, keratin içeren hücrelere pigment (melanin) enjekte eder. Keratin, saçımızı, cildimizi ve tırnaklarımızı oluşturan proteindir. Seneler içerisinde melanosit, saçtaki keratine pigment enjekte etmeye devam eder ve bu sayede de renk oluşur.
Yaş ilerledikçe melaninde azalma başlar. Saç gri renge döner ve sonunda da beyazlaşır.
Peki saçımız neden gri ya da beyaz olur?
İngiltere’deki Bradford Üniversitesi’nden hücre biyolojisi profesörü Dr. Desmond Tobin, saç folikülünün ‘melanojentik saati’ olduğunu ve bu olayın melanosit aktivitesini yavaşlatarak ya da durdurarak saçtaki pigmenti azalttığını düşünüyor. Saç dökülmeye hazırlanırken bu olay gerçekleştiğinden kökler her zaman soluk görünür.
Ayrıca Dr. Tobin, saçın yaş ve genetik unsurlar sebebiyle de griye dönebileceğini söylüyor. Çünkü genler her bir saç folikülünün pigment potansiyelinin bitişini hesaplayabiliyor. Bu durum farklı saç foliküllerinde, farklı derecelerde olur. Bazı insanlarda bu hızlı gelişen bir durumdur, bazılarındaysa yavaşça, birkaç sene içinde olur.
2005 senesi Şubat ayının bilim makalesinde Harvard bilim adamları, melanosit kök hücrelerinin, melanosit üretimine devam edebilmek için iflas etmesinin, saçın grileşmesine sebep olabildiğini yazdı. Melanosit kök hücrelerinin korumasında yaşanan bu bozukluk, saça rengini veren işaretlerin bozulmasına sebep olabilir.
Saın pigmentleşmesini değiştirebilecek başka faktörler de vardır. Böylece saç daha açık ya da koyu bir renk alabilir. Bilim adamları bunları intrensek (iç) ve ekstrensek (dış) faktörler olarak ikiye ayırdı: İç faktörler genetik kusurlar, hormonlar, vücut dağılımı ve yaş olarak gösterilebilir. Dış faktörlerse iklim, kirlilik, toksinler ve kimyasallara maruz kalma durumudur.
Saçın uzamasıyla ilgili olarak da şöyle bilgiler verilebilir:
- Ortalama bir kafa derisinde 100,000 ile 150,000 arasında saç teli vardır.
- Saç öyle kuvvetli bir şeydir ki her bir saç teli 100 gramlık bir baskıya dayanabilir. Ortalama bir saç, kafa derisi yeterince güçlüyse 10-15 tona kadar ağırlık kaldırabilir.
- İnsan saçı bağımsız olarak uzar. Yani her bir saç teli kendi döngüsünde bulunur. Saçlarımızın hepsi aynı döngüde olsaydı sürekli tüy dökerdik.
- En yüksek mitoz oranı (hücre bölünmesi) saçta olur. Ortalama bir saç günde 0.3 mm, ayda 1 santim uzar.
